Joseph Ratzinger - Opera Omnia Tom I. Lud i Dom Boży w nauce św. Augustyna o Kościele
11634
Najniższa cena w ciągu ostatnich 30 dni: 65,00 zł
W roku 1950 Joseph Ratzinger jako student teologii Uniwersytetu w Monachium podjął się napisania swojej pierwszej rozprawy naukowej na zaproponowany przez profesora Söhngena temat konkursowy „Lud i Dom Boży w nauce św. Augustyna o Kościele". Teza ta - będąca jednocześnie tytułem prezentowanego tomu Opera Omnia - stanowiła zarazem poszukiwanie pełniejszego określenia Kościoła: czym on jest? Między innymi czy jest on - jak sądził Söhngen - ludem Bożym, czy mistycznym Ciałem Chrystusa, jak wyraziła encyklika Piusa XII z 1943 roku. Na to pierwsze określenie (lud Boży) miałoby wskazywać zdanie Augustyna, że „Kościół jest rozpowszechnionym na całej kuli ziemskiej wiernym ludem". Czy rzeczywiście Augustyn tak rozumiał Kościół?
Badania młodego Ratzingera pokazały, że „lud Boży" jest w Nowym Testamencie określeniem Izraela. Augustyn wiedział o tym i wykazał, że narody pogańskie stają się nowym ludem Bożym jedynie przez wspólnotę z Chrystusem, a więc są nim tylko w Ciele Chrystusa, czyli w Kościele. Zatem Augustyn mówił o Kościele jako Ciele Chrystusa, ale preferował eucharystyczne określenie Kościoła jako jeden chleb, którego jesteśmy żywymi członkami (por. 1 Kor 10,17). Zatem nauka Augustyna o Kościele jest ukierunkowana eucharystycznie, a nie instytucjonalnie. Dzięki niezwykłemu polotowi myśli i uczuć, podkreślaniu prymatu miłości w historii zbawienia i w Kościele, Augustyn nie akcentował specjalnie elementu instytucjonalnego, ale raczej łaskę i miłość, krzyż i zmartwychwstanie i stąd realizowanie się Kościoła w Eucharystii i przez Eucharystię.
Ratzinger, badając pojęcie „ludu Bożego" u Augustyna, dołączył pojęcie „dom Boży". Domem tym jest dom niebios. Człowiek powinien starać się ujrzeć ten dom Boży oczami, ale jest on duchowy. Dlatego Bóg rozbił swój namiot na ziemi, jest nim Kościół. Ten właśnie namiot - Kościół - zapewnia tymczasową formę jedności z Bogiem, a następnie prowadzi dalej, do „domu na wysokościach".
Jeżeli zatem Kościół jest nazywany namiotem, czy wprost domem Bożym, tzn. jest on pierwszorzędnie rodziną, czy nawet osobą społeczną, a dopiero wtórnie budowlą. Jako rodzina Kościół jest więc jednocześnie i ludem Bożym, ale takim ludem, który zostaje ponownie zgromadzony przez Chrystusa i Ducha Świętego. Oznacza to, że jak w Starym Testamencie ludzie stawali się ludem Bożym przez pochodzenie od Abrahama i przez przyjęcie Prawa Mojżeszowego, tak teraz, w Nowym Testamencie, ludzie stają się ludem Bożym przez wspólnotę z Chrystusem i Duchem Świętym, tzn. przez sakramenty chrztu i Eucharystii. Te dwa sakramenty czynią nas „kimś jednym" w Chrystusie (Ga 3,28). A to oznacza, że Kościół jest ludem Bożym tylko w Ciele Chrystusa i tylko przez to Ciało. Właściwym określeniem Kościoła według Augustyna jest więc Ciało Chrystusa. Jest to działanie w nas Chrystusa, który dopiero czyni nas ludem.
Stąd w pełni zrozumiane staje się motto dysertacji Ratzingera" „Ponieważ jeden jest chleb, przeto my liczni, tworzymy jedno Ciało" (1 Kor 10, 27). Tak więc, to nie my tworzymy „lud Boży", lecz On - Chrystus - czyni z nas lud Boży poprzez uczestnictwo w Jego Ofierze. „Dlatego Kościół zawsze powstaje wokół ołtarza" (s. 512). Eucharystia jest żywym procesem komunii Chrystusa z nami. Kościół jest więc komunikowaniem się Pana z nami. W ten sposób Augustyn zastępuje pogańskie państwo bogów - chrześcijańskim civitas Dei, czyli społecznością Boga, a więc Ciałem Chrystusa.
Rozumienie Kościoła jako corpus Christi stanowi główny trzon prezentowanego tomu. Dzieli się on na cztery części. Pierwsza, część A, zatytułowana „Studia nad Augustynem" zawiera omówioną w swej istocie rozprawę doktorską Ratzingera oraz siedem tekstów dotyczących dalszych badań nad myślą Augustyna, jak: pochodzenie i sens nauki o civitas; warunki przynależność do Kościoła; rozumienie pojęcia confessio - wyznania; rozwój osobistej pobożności Augustyna; ukazanie drogi poznania religijnego; wyrażenie Ducha Świętego jako Communio, a także rozumienie wspólnoty powstającej z Eucharystii.
Część B nosi tytuł „Studia nad teologią ojców Kościoła". Ukazana jest tu przede wszystkim problematyka jedności narodów, począwszy od patrystycznej wizji ojców Kościoła, przez chrześcijańską gnozę Orygenesa, oraz polemikę Augustyna z teologią polityczną Rzymu. Teksty te uzupełnia obszerny artykuł o braterstwie, a także synteza pojęcia Kościoła w myśli patrystycznej.
Dwie kolejne części są znacznie mniejsze. Część C zawiera teksty na temat donatyzmu i jego głównego teologa Tychoniusza, a także recenzje książek i przedmowę dotyczące teologii Augustyna. Część D, zamykająca prezentowany tom, zawiera 6 głębokich kazań Ratzingera, które w swej tematyce dotyczą św. Augustyna.
Każdy z nas zna maksymę Augustyna: „Niespokojne jest nasze serce, dopóki nie spocznie w Tobie, Boże." Ratzinger wziął tę myśl do jednego ze swoich kazań, które rozpoczyna ważnym spostrzeżeniem z naszych starych kościołów. W wielkich ołtarzach umieszczone są duże obrazy, które zwieńczają kościół, a jednocześnie przez swą strukturę podobne są do drzwi. Zatem obrazy te nie zamykają kościoła, ale dają nowy początek, otwierają na coś głębszego, coś bardziej istotnego, otwierają na Boga. „Eucharystia, którą sprawujemy przy naszych ołtarzach, nie obraca się wokół siebie, lecz jest jakby progiem, przez który Kościół może na tym świecie ciągle wkraczać w świat Boga" (s. 649).
Życzę wszystkim, tu obecnym, aby to przepiękne dzieło Josepha Ratzingera, studia nad niezrównana myślą św. Augustyna o Kościele, były dla nas drzwiami, czy lepiej świętym obrazem, przez który znajdziemy nowe wejście do Boga. Wtedy możemy powiedzieć za Augustynem „niespokojne jest nasze serce", dopóki nie powierzy się odwiecznej Miłości przez uwolnienie się od fałszywej miłości świata. Taki jest temat własnych zmagań Augustyna, który wyzbył się swej początkowej ślepoty, by zdobyć stopniowo zdolność widzenia Boga.
Badania młodego Ratzingera pokazały, że „lud Boży" jest w Nowym Testamencie określeniem Izraela. Augustyn wiedział o tym i wykazał, że narody pogańskie stają się nowym ludem Bożym jedynie przez wspólnotę z Chrystusem, a więc są nim tylko w Ciele Chrystusa, czyli w Kościele. Zatem Augustyn mówił o Kościele jako Ciele Chrystusa, ale preferował eucharystyczne określenie Kościoła jako jeden chleb, którego jesteśmy żywymi członkami (por. 1 Kor 10,17). Zatem nauka Augustyna o Kościele jest ukierunkowana eucharystycznie, a nie instytucjonalnie. Dzięki niezwykłemu polotowi myśli i uczuć, podkreślaniu prymatu miłości w historii zbawienia i w Kościele, Augustyn nie akcentował specjalnie elementu instytucjonalnego, ale raczej łaskę i miłość, krzyż i zmartwychwstanie i stąd realizowanie się Kościoła w Eucharystii i przez Eucharystię.
Ratzinger, badając pojęcie „ludu Bożego" u Augustyna, dołączył pojęcie „dom Boży". Domem tym jest dom niebios. Człowiek powinien starać się ujrzeć ten dom Boży oczami, ale jest on duchowy. Dlatego Bóg rozbił swój namiot na ziemi, jest nim Kościół. Ten właśnie namiot - Kościół - zapewnia tymczasową formę jedności z Bogiem, a następnie prowadzi dalej, do „domu na wysokościach".
Jeżeli zatem Kościół jest nazywany namiotem, czy wprost domem Bożym, tzn. jest on pierwszorzędnie rodziną, czy nawet osobą społeczną, a dopiero wtórnie budowlą. Jako rodzina Kościół jest więc jednocześnie i ludem Bożym, ale takim ludem, który zostaje ponownie zgromadzony przez Chrystusa i Ducha Świętego. Oznacza to, że jak w Starym Testamencie ludzie stawali się ludem Bożym przez pochodzenie od Abrahama i przez przyjęcie Prawa Mojżeszowego, tak teraz, w Nowym Testamencie, ludzie stają się ludem Bożym przez wspólnotę z Chrystusem i Duchem Świętym, tzn. przez sakramenty chrztu i Eucharystii. Te dwa sakramenty czynią nas „kimś jednym" w Chrystusie (Ga 3,28). A to oznacza, że Kościół jest ludem Bożym tylko w Ciele Chrystusa i tylko przez to Ciało. Właściwym określeniem Kościoła według Augustyna jest więc Ciało Chrystusa. Jest to działanie w nas Chrystusa, który dopiero czyni nas ludem.
Stąd w pełni zrozumiane staje się motto dysertacji Ratzingera" „Ponieważ jeden jest chleb, przeto my liczni, tworzymy jedno Ciało" (1 Kor 10, 27). Tak więc, to nie my tworzymy „lud Boży", lecz On - Chrystus - czyni z nas lud Boży poprzez uczestnictwo w Jego Ofierze. „Dlatego Kościół zawsze powstaje wokół ołtarza" (s. 512). Eucharystia jest żywym procesem komunii Chrystusa z nami. Kościół jest więc komunikowaniem się Pana z nami. W ten sposób Augustyn zastępuje pogańskie państwo bogów - chrześcijańskim civitas Dei, czyli społecznością Boga, a więc Ciałem Chrystusa.
Rozumienie Kościoła jako corpus Christi stanowi główny trzon prezentowanego tomu. Dzieli się on na cztery części. Pierwsza, część A, zatytułowana „Studia nad Augustynem" zawiera omówioną w swej istocie rozprawę doktorską Ratzingera oraz siedem tekstów dotyczących dalszych badań nad myślą Augustyna, jak: pochodzenie i sens nauki o civitas; warunki przynależność do Kościoła; rozumienie pojęcia confessio - wyznania; rozwój osobistej pobożności Augustyna; ukazanie drogi poznania religijnego; wyrażenie Ducha Świętego jako Communio, a także rozumienie wspólnoty powstającej z Eucharystii.
Część B nosi tytuł „Studia nad teologią ojców Kościoła". Ukazana jest tu przede wszystkim problematyka jedności narodów, począwszy od patrystycznej wizji ojców Kościoła, przez chrześcijańską gnozę Orygenesa, oraz polemikę Augustyna z teologią polityczną Rzymu. Teksty te uzupełnia obszerny artykuł o braterstwie, a także synteza pojęcia Kościoła w myśli patrystycznej.
Dwie kolejne części są znacznie mniejsze. Część C zawiera teksty na temat donatyzmu i jego głównego teologa Tychoniusza, a także recenzje książek i przedmowę dotyczące teologii Augustyna. Część D, zamykająca prezentowany tom, zawiera 6 głębokich kazań Ratzingera, które w swej tematyce dotyczą św. Augustyna.
Każdy z nas zna maksymę Augustyna: „Niespokojne jest nasze serce, dopóki nie spocznie w Tobie, Boże." Ratzinger wziął tę myśl do jednego ze swoich kazań, które rozpoczyna ważnym spostrzeżeniem z naszych starych kościołów. W wielkich ołtarzach umieszczone są duże obrazy, które zwieńczają kościół, a jednocześnie przez swą strukturę podobne są do drzwi. Zatem obrazy te nie zamykają kościoła, ale dają nowy początek, otwierają na coś głębszego, coś bardziej istotnego, otwierają na Boga. „Eucharystia, którą sprawujemy przy naszych ołtarzach, nie obraca się wokół siebie, lecz jest jakby progiem, przez który Kościół może na tym świecie ciągle wkraczać w świat Boga" (s. 649).
Życzę wszystkim, tu obecnym, aby to przepiękne dzieło Josepha Ratzingera, studia nad niezrównana myślą św. Augustyna o Kościele, były dla nas drzwiami, czy lepiej świętym obrazem, przez który znajdziemy nowe wejście do Boga. Wtedy możemy powiedzieć za Augustynem „niespokojne jest nasze serce", dopóki nie powierzy się odwiecznej Miłości przez uwolnienie się od fałszywej miłości świata. Taki jest temat własnych zmagań Augustyna, który wyzbył się swej początkowej ślepoty, by zdobyć stopniowo zdolność widzenia Boga.
SPIS TREŚCI Papież Benedykt XVI
Przedmowa Wykaz skrótów
CZĘŚĆ A
STUDIA NAD AUGUSTYNEM Lud i dom Boży w nauce św. Augustyna o Kościele
Rozprawa doktorska Przedmowa
Przedmowa do nowego wydania Sekcja I
Podstawy rozumienia Kościoła przez Augustyna Dział 1
Myśl Augustyna o Kościele do roku 391 § 1. Doświadczenie Kościoła u Augustyna przy jego nawróceniu według "Wyznań"
Rozdział 1
Oznaki rozumienia ludu Bożego w pojęciu wiary § 2. Przezwyciężenie zwątpienia i wiara
1. Doktryna dwóch światów jako preludium doktryny dwóch państw
2. Sceptycyzm a wiara § 3. Humilitas fidei: Mater ecclesia; salus populi § 4. Catholica: Przygotowanie pojęcia ludu Bożego w idei multitudo
Rozdział 2
Dom Boży. Pojęcie miłości u wczesnego Augustyna § 5. Świątynia Boga w człowieku wewnętrznym § 6. Dilectio i unitas
Retrospekcja i perspektywy
Dział 2
Pojęcie Kościoła w tradycji afrykańskiej
Rozdział 3
Pojęcie Kościoła u Tertuliana § 7. Kościół jako wspólnota disciplinae
1. Podobieństwo Boże ciała
2. Pytanie o zło i zbawienie
3. Szata zbawienia
4. Przywracanie podobieństwa do Boga przez disciplina § 8. Podstawowy sakramentalny sens idei disciplina § 9. Kościół z Ducha
1. Chrzest z Ducha
a) Dualizm w rozumieniu obrzędu chrztu
b) Skutki chrztu
2. Ciało Chrystusa i Duch Święty
3. Świątynia Boga
4. Kościół z Ducha jako herezja
Zakończenie § 10. Kościół w historii
1. Kościół a Stary Testament
2. Kościół a poganie
3. Właściwe miejsce Kościoła
a) Lud Boży
b) Chrystus pneumatyczny
c) Mater ecclesia
4. Kościół a nowy świat
Rozdział 4
Cyprian i Optat § 11. Cyprian
I. Konkretno-prawne pojęcie Kościoła, jego wewnętrzna treść i teologiczne następstwa
1. Prawna struktura Kościoła: mater ecclesia i fraternitas christianorum
2. Tło polemiczne: schizma
3. Wewnętrzna treść: unitas
4. Teologiczna konsekwencja w interpretacji Starego Testamentu u Cypriana
II. Eucharystyczno-sakramentalne pojęcie Kościoła
1. Ciało Chrystusa
2. Lud Boży w aspekcie wewnątrzsakramentalnym
3. Podsumowanie
Dodatek
Pochodne idei Kościoła w teologii Cypriana § 12. Optat z Milewy
I. Kościół jako catholica, jako ecclesia omnium gentium
II. Wspólnota prawdy
1. Jedność z odłączonymi "braćmi"
a) Relacja między wiarą i Kościołem
b) Stosunek Kościoła do herezji i schizmy
c) Kościół Prawa: Stosunek do żydów i pogan
2. Oddzielenie się od donatystów
a) Zakrycie prawdy widzianej w wierze
b) Wypędzenie świętego ducha Bożego
c) Budowanie wiedzy z własnej chwały
3. Podsumowanie
III. Wspólnota miłości
Dodatek
Stosunek Kościoła i państwa według Optata
Sekcja II
Lud i dom Boży w nauce Augustyna o Kościele Dział 1
Walka z donatyzmem Rozdział 5
Podstawy § 13. Kościół z wszystkich narodów - jeden lud Boży § 14. Caritas i pax: Communio sanctorum i communio sacramentorum
1. Konkretne ograniczenie caritas w ecclesia catholica
2. Prawdziwe miejsce caritas w ecclesia sancta
3. Jedność ecclesia catholica i ecclesia sancta
4. Przekształcenie Augustyna przez nowe postrzeganie ecclesia
a) Przekształcenie idei Boga
b) Nowa wizja ludzkiej drogi zbawienia
c) Nowe miejsce Kościoła w mundus intelligibilis
5. Podsumowanie i wyniki
Rozdział 6
Nauka o ludzie i domu Bożym § 15. Lud Boży § 16. Dom Boży
1. Teologia budowli kościelnej u Augustyna
2. Nawiązanie do biblijnej teologii domu
Dział 2
Pojęcie Kościoła w polemice z pogaństwem Rozdział 7
Podstawy § 17. Nowy kult
1. Wymóg ogólny: Nie ritus, lecz życie
2. Oddalenie człowieka od Boga. Pośrednik i pośrednicy
3. Ofiara Chrystusa i chrześcijan: Ciało Chrystusa
I. Ciało Chrystusa w tradycji
a) Antygnostycka teologia σῶμα u apologetów
b) Antyariańska egzegeza Atanazego
c) Powiązanie z nauką o Eucharystii i z etyką sakramentalną
1. Hilary
2. Chryzostom
3. Cyryl Aleksandryjski
II. Nauka Augustyna o Ciele Chrystusa
a) Jedność w Chrystusie przez wiarę
b) Jedność z Duchem Chrystusa przez jedność z Ciałem Chrystusa
c) Jedność z Ciałem Chrystusa przez jedność ze znakiem Ciała: Eucharystia a Kościół
d) Metafizyczna treść idei Ciała Chrystusa. Ciało Chrystusa i Oblubienica Chrystusa
4. Perspektywa powszechna i jednostkowa, historyczna i metafizyczna
Podsumowanie § 18. Nowa wiara
Dodatek
Nauka Mistrza Eckharta o inkorporacji
Rozdział 8
Dom Boży § 19. "Dom Boży" w nauce Augustyna o Kościele
I. Dom i namiot Boży; treść pojęciowa "domus"
II. Świątynia Boga
1. Świątynia i Kościół
2. Kult "w duchu" czy kult Ciała Chrystusa?
3. Świątynia Boga w rozwoju
III. Christus fundamentum
1. Christum habere in fundamento
2. Fundamentum i caput
3. Chrystus - kamień węgielny; dwie ściany domu
IV. Podsumowanie i ocena
Rozdział 9
Państwo i jego lud
Wstępne uwagi terminologiczne
I. Ogólne ujęcie lingwistyczne terminów "civitas" i "populus"
1. "Civitas"
2. "Populus"
α) "populus" w znaczeniu ściślejszym.
β) "Populi".
II. Specyficzna sytuacja językowa Augustyna § 20. Starożytne pojęcie religii a civitas
1. Potrójne pojęcie teologii u Warrona
2. Augustynowa krytyka rozumienia teologii przez Warrona: Jedność między theologia naturalis i theologia civilis w chrześcijaństwie
§ 21. Aktualny stan badań nad civitas Dei
§ 22. Zewnętrzna zakres i rozumienie pojęcia obydwu civitates u Augustyna
I. Zakres obydwu państw
1. Ponadhistoryczne pochodzenie obydwu państw aniołów
2. Aktualne relacje między państwem "wyższym" i "niższym"
II. Rozumienie pojęciowe
1. Unitas
2. Justitia i utilitas
3. Właściwe pojęcie istoty: dwojaka wspólnota miłości i kultu
Ekskurs
Uwagi do: Heinrich Scholz, "Glaube und Unglaube in der Weltgeschichte" ["Wiara i niewiara w dziejach świata"]
III. Civitas i populus. Populus Dei i Kościół
Rozdział 10
Państwo Boże a porządki tego świata § 23. Obydwa Testamenty
Ponadczasowy charakter Kościoła
1. Stary i Nowy Testament jako ponadczasowe istotne porządki
2. Testamenty jako porządki zbawienia uzależnione od czasu
a) Starotestamentowe państwo Boże: portio impiae civitatis
b) Kościół: między Testamentami
3. Historyczno-teologiczne znaczenie tych wypowiedzi Augustyna
4. Znaczenie wywodów dla pojęcia ludu § 24. Kościół a państwo, prawo Boże a ludzkie
1. Nauka o dwóch prawach
2. Stosunek Kościoła i państwa
Ekskurs
Prawo a miłość.
Uwagi dotyczące kwestii prawa w pierwotnym Kościele Podsumowanie
I. Jaką rolę odgrywa wyrażenie "dom Boży" w nauce Augustyna o Kościele?
II. Mamy również liczne założenia nauki o ludzie Bożym
Pochodzenie i sens nauki Augustyna o civitas
Spotkanie i polemika z Wilhelmem Kamlahem Uwagi dotyczące pojęcia Kościoła w "Liber regularum" Tychoniusza
1. Warunki i sens przynależności do Kościoła
2. Istotna forma pielgrzymującego Kościoła: corpus bipertitum
3. Moment eschatologiczny w pojęciu Kościoła u Tychoniusza Oryginalność i Tradycja w pojęciu confessio u Augustyna
I. Rozwój znaczenia słowa confessio przed Augustynem
1. Pozachrześcijańskie rozumienie confessio-confiteri
2. Znaczenie specyficznie chrześcijańskie
II. Pogłębienie chrześcijańskiego pojęcia confessio przez Augustyna
1. Confessio jako veritatem facere i jako venire ad lucem
2. Confessio jako sacrificium Kościół w pobożności świętego Augustyna
1. Marta i Maria (Łk 10,38-42)
a) Pogląd Augustyna
α) Sermo 103 i 104; Sermo Guelf 29
β) Sermo 179 i 255
γ) Sermo 179
b) Miejsce Augustyna w Tradycji
2. Drabina Jakuba
a) Interpretacja tekstu u Augustyna
α) Enarratio in psalmum 119,2
β) Sermo 122
b) Stosunek do Tradycji
3. Descendite, ut ascendatis (Conf IV 12,18)
a) Tajemnica obmycia nóg
b) Dilige et quod vis fac
c) Przezwyciężenie Plotyna
4. Uwaga końcowa Droga poznania religijnego według świętego Augustyna
1. "Organ" poznania Boga
2. Droga poznania religijnego
a) Neoplatońskie pojęcie purgatio we wczesnych pismach
b) Powiązanie z pojęciem wiary w pismach powstałych po święceniach kapłańskich Augustyna
c) Włączenie motywu caritas przez Augustyna duszpasterza
d) Objawieniowy charakter wszelkiego poznania religijnego
3. Punkt wyjścia ruchu religijnego Duch Święty jako Communio
Stosunek pneumatologii i duchowości u Augustyna
1. Imię "Duch Święty" jako wskazanie na właściwość trzeciej Osoby Trójcy
2. Duch Święty jako Miłość
3. Duch Święty jako Dar
4. Otwarcie na historię zbawienia
Wspólnota z Eucharystii
CZĘŚĆ B
STUDIA NAD TEOLOGIĄ OJCÓW KOŚCIOŁA Jedność narodów
Wizja ojców Kościoła Przedmowa Historyczno-duchowe tło kwestii
Spuścizna starożytności
Tło biblijne
Przeciwieństwo wobec gnostycyzmu
Patrystyczna wizja jedności narodów Chrześcijańska gnoza Orygenesa
Znaczenie wymiaru narodowościowego według Orygenesa
Przedmowa Wykaz skrótów
CZĘŚĆ A
STUDIA NAD AUGUSTYNEM Lud i dom Boży w nauce św. Augustyna o Kościele
Rozprawa doktorska Przedmowa
Przedmowa do nowego wydania Sekcja I
Podstawy rozumienia Kościoła przez Augustyna Dział 1
Myśl Augustyna o Kościele do roku 391 § 1. Doświadczenie Kościoła u Augustyna przy jego nawróceniu według "Wyznań"
Rozdział 1
Oznaki rozumienia ludu Bożego w pojęciu wiary § 2. Przezwyciężenie zwątpienia i wiara
1. Doktryna dwóch światów jako preludium doktryny dwóch państw
2. Sceptycyzm a wiara § 3. Humilitas fidei: Mater ecclesia; salus populi § 4. Catholica: Przygotowanie pojęcia ludu Bożego w idei multitudo
Rozdział 2
Dom Boży. Pojęcie miłości u wczesnego Augustyna § 5. Świątynia Boga w człowieku wewnętrznym § 6. Dilectio i unitas
Retrospekcja i perspektywy
Dział 2
Pojęcie Kościoła w tradycji afrykańskiej
Rozdział 3
Pojęcie Kościoła u Tertuliana § 7. Kościół jako wspólnota disciplinae
1. Podobieństwo Boże ciała
2. Pytanie o zło i zbawienie
3. Szata zbawienia
4. Przywracanie podobieństwa do Boga przez disciplina § 8. Podstawowy sakramentalny sens idei disciplina § 9. Kościół z Ducha
1. Chrzest z Ducha
a) Dualizm w rozumieniu obrzędu chrztu
b) Skutki chrztu
2. Ciało Chrystusa i Duch Święty
3. Świątynia Boga
4. Kościół z Ducha jako herezja
Zakończenie § 10. Kościół w historii
1. Kościół a Stary Testament
2. Kościół a poganie
3. Właściwe miejsce Kościoła
a) Lud Boży
b) Chrystus pneumatyczny
c) Mater ecclesia
4. Kościół a nowy świat
Rozdział 4
Cyprian i Optat § 11. Cyprian
I. Konkretno-prawne pojęcie Kościoła, jego wewnętrzna treść i teologiczne następstwa
1. Prawna struktura Kościoła: mater ecclesia i fraternitas christianorum
2. Tło polemiczne: schizma
3. Wewnętrzna treść: unitas
4. Teologiczna konsekwencja w interpretacji Starego Testamentu u Cypriana
II. Eucharystyczno-sakramentalne pojęcie Kościoła
1. Ciało Chrystusa
2. Lud Boży w aspekcie wewnątrzsakramentalnym
3. Podsumowanie
Dodatek
Pochodne idei Kościoła w teologii Cypriana § 12. Optat z Milewy
I. Kościół jako catholica, jako ecclesia omnium gentium
II. Wspólnota prawdy
1. Jedność z odłączonymi "braćmi"
a) Relacja między wiarą i Kościołem
b) Stosunek Kościoła do herezji i schizmy
c) Kościół Prawa: Stosunek do żydów i pogan
2. Oddzielenie się od donatystów
a) Zakrycie prawdy widzianej w wierze
b) Wypędzenie świętego ducha Bożego
c) Budowanie wiedzy z własnej chwały
3. Podsumowanie
III. Wspólnota miłości
Dodatek
Stosunek Kościoła i państwa według Optata
Sekcja II
Lud i dom Boży w nauce Augustyna o Kościele Dział 1
Walka z donatyzmem Rozdział 5
Podstawy § 13. Kościół z wszystkich narodów - jeden lud Boży § 14. Caritas i pax: Communio sanctorum i communio sacramentorum
1. Konkretne ograniczenie caritas w ecclesia catholica
2. Prawdziwe miejsce caritas w ecclesia sancta
3. Jedność ecclesia catholica i ecclesia sancta
4. Przekształcenie Augustyna przez nowe postrzeganie ecclesia
a) Przekształcenie idei Boga
b) Nowa wizja ludzkiej drogi zbawienia
c) Nowe miejsce Kościoła w mundus intelligibilis
5. Podsumowanie i wyniki
Rozdział 6
Nauka o ludzie i domu Bożym § 15. Lud Boży § 16. Dom Boży
1. Teologia budowli kościelnej u Augustyna
2. Nawiązanie do biblijnej teologii domu
Dział 2
Pojęcie Kościoła w polemice z pogaństwem Rozdział 7
Podstawy § 17. Nowy kult
1. Wymóg ogólny: Nie ritus, lecz życie
2. Oddalenie człowieka od Boga. Pośrednik i pośrednicy
3. Ofiara Chrystusa i chrześcijan: Ciało Chrystusa
I. Ciało Chrystusa w tradycji
a) Antygnostycka teologia σῶμα u apologetów
b) Antyariańska egzegeza Atanazego
c) Powiązanie z nauką o Eucharystii i z etyką sakramentalną
1. Hilary
2. Chryzostom
3. Cyryl Aleksandryjski
II. Nauka Augustyna o Ciele Chrystusa
a) Jedność w Chrystusie przez wiarę
b) Jedność z Duchem Chrystusa przez jedność z Ciałem Chrystusa
c) Jedność z Ciałem Chrystusa przez jedność ze znakiem Ciała: Eucharystia a Kościół
d) Metafizyczna treść idei Ciała Chrystusa. Ciało Chrystusa i Oblubienica Chrystusa
4. Perspektywa powszechna i jednostkowa, historyczna i metafizyczna
Podsumowanie § 18. Nowa wiara
Dodatek
Nauka Mistrza Eckharta o inkorporacji
Rozdział 8
Dom Boży § 19. "Dom Boży" w nauce Augustyna o Kościele
I. Dom i namiot Boży; treść pojęciowa "domus"
II. Świątynia Boga
1. Świątynia i Kościół
2. Kult "w duchu" czy kult Ciała Chrystusa?
3. Świątynia Boga w rozwoju
III. Christus fundamentum
1. Christum habere in fundamento
2. Fundamentum i caput
3. Chrystus - kamień węgielny; dwie ściany domu
IV. Podsumowanie i ocena
Rozdział 9
Państwo i jego lud
Wstępne uwagi terminologiczne
I. Ogólne ujęcie lingwistyczne terminów "civitas" i "populus"
1. "Civitas"
2. "Populus"
α) "populus" w znaczeniu ściślejszym.
β) "Populi".
II. Specyficzna sytuacja językowa Augustyna § 20. Starożytne pojęcie religii a civitas
1. Potrójne pojęcie teologii u Warrona
2. Augustynowa krytyka rozumienia teologii przez Warrona: Jedność między theologia naturalis i theologia civilis w chrześcijaństwie
§ 21. Aktualny stan badań nad civitas Dei
§ 22. Zewnętrzna zakres i rozumienie pojęcia obydwu civitates u Augustyna
I. Zakres obydwu państw
1. Ponadhistoryczne pochodzenie obydwu państw aniołów
2. Aktualne relacje między państwem "wyższym" i "niższym"
II. Rozumienie pojęciowe
1. Unitas
2. Justitia i utilitas
3. Właściwe pojęcie istoty: dwojaka wspólnota miłości i kultu
Ekskurs
Uwagi do: Heinrich Scholz, "Glaube und Unglaube in der Weltgeschichte" ["Wiara i niewiara w dziejach świata"]
III. Civitas i populus. Populus Dei i Kościół
Rozdział 10
Państwo Boże a porządki tego świata § 23. Obydwa Testamenty
Ponadczasowy charakter Kościoła
1. Stary i Nowy Testament jako ponadczasowe istotne porządki
2. Testamenty jako porządki zbawienia uzależnione od czasu
a) Starotestamentowe państwo Boże: portio impiae civitatis
b) Kościół: między Testamentami
3. Historyczno-teologiczne znaczenie tych wypowiedzi Augustyna
4. Znaczenie wywodów dla pojęcia ludu § 24. Kościół a państwo, prawo Boże a ludzkie
1. Nauka o dwóch prawach
2. Stosunek Kościoła i państwa
Ekskurs
Prawo a miłość.
Uwagi dotyczące kwestii prawa w pierwotnym Kościele Podsumowanie
I. Jaką rolę odgrywa wyrażenie "dom Boży" w nauce Augustyna o Kościele?
II. Mamy również liczne założenia nauki o ludzie Bożym
Pochodzenie i sens nauki Augustyna o civitas
Spotkanie i polemika z Wilhelmem Kamlahem Uwagi dotyczące pojęcia Kościoła w "Liber regularum" Tychoniusza
1. Warunki i sens przynależności do Kościoła
2. Istotna forma pielgrzymującego Kościoła: corpus bipertitum
3. Moment eschatologiczny w pojęciu Kościoła u Tychoniusza Oryginalność i Tradycja w pojęciu confessio u Augustyna
I. Rozwój znaczenia słowa confessio przed Augustynem
1. Pozachrześcijańskie rozumienie confessio-confiteri
2. Znaczenie specyficznie chrześcijańskie
II. Pogłębienie chrześcijańskiego pojęcia confessio przez Augustyna
1. Confessio jako veritatem facere i jako venire ad lucem
2. Confessio jako sacrificium Kościół w pobożności świętego Augustyna
1. Marta i Maria (Łk 10,38-42)
a) Pogląd Augustyna
α) Sermo 103 i 104; Sermo Guelf 29
β) Sermo 179 i 255
γ) Sermo 179
b) Miejsce Augustyna w Tradycji
2. Drabina Jakuba
a) Interpretacja tekstu u Augustyna
α) Enarratio in psalmum 119,2
β) Sermo 122
b) Stosunek do Tradycji
3. Descendite, ut ascendatis (Conf IV 12,18)
a) Tajemnica obmycia nóg
b) Dilige et quod vis fac
c) Przezwyciężenie Plotyna
4. Uwaga końcowa Droga poznania religijnego według świętego Augustyna
1. "Organ" poznania Boga
2. Droga poznania religijnego
a) Neoplatońskie pojęcie purgatio we wczesnych pismach
b) Powiązanie z pojęciem wiary w pismach powstałych po święceniach kapłańskich Augustyna
c) Włączenie motywu caritas przez Augustyna duszpasterza
d) Objawieniowy charakter wszelkiego poznania religijnego
3. Punkt wyjścia ruchu religijnego Duch Święty jako Communio
Stosunek pneumatologii i duchowości u Augustyna
1. Imię "Duch Święty" jako wskazanie na właściwość trzeciej Osoby Trójcy
2. Duch Święty jako Miłość
3. Duch Święty jako Dar
4. Otwarcie na historię zbawienia
Wspólnota z Eucharystii
CZĘŚĆ B
STUDIA NAD TEOLOGIĄ OJCÓW KOŚCIOŁA Jedność narodów
Wizja ojców Kościoła Przedmowa Historyczno-duchowe tło kwestii
Spuścizna starożytności
Tło biblijne
Przeciwieństwo wobec gnostycyzmu
Patrystyczna wizja jedności narodów Chrześcijańska gnoza Orygenesa
Znaczenie wymiaru narodowościowego według Orygenesa