Św. Piotr Damiani

Przeor z Fonte Avellana jest autorem 180 listów – z których wiele to obszerne traktaty teologiczne czy moralizatorskie – żywotów świętych, licznych kazań i poezji. Mimo ogromnego wpływu, jaki eremita wywarł na współczesnych oraz potomnych (np. na Dantego, Petrarkę i Boccaccia), pozostaje on wciąż najmniej znanym Doktorem Kościoła. Wybitny znawca myśli Damianiego Christian Lohmer uznał wręcz, że znają go jedynie „wtajemniczeni” . Idee głoszone przez Piotra Damianiego nie zawsze były rozumiane (albo też: przyjmowane) nawet przez ludzi Kościoła, dopiero w roku 1828 Leon XII oficjalnie ogłosił Avellanitę Doktorem Kościoła. Razem z wieloma różnymi modami i nurtami metodologicznymi przeminęły w historiografii europejskiej także czasy opisywania i interpretowania dziejów z perspektywy wielkich, wybitnych jednostek, które odciskały swe piętno na całej epoce, wydatnie wpływały na jej kształt, zmieniały przyszłość. Zastanawiać się jednak można, czy w przypadku świętego Piotra Damianiego nie powinno się do podobnych pomysłów historiograficznych powrócić...

 

Damiani jest autorem niezwykle istotnego źródła do dziejów historii Polski wczesnośredniowiecznej, Żywota św. Romualda. Żywot ten, pierwszy zachowany utwór Damianiego, jest jednocześnie swego rodzaju tekstem programowym, zawarte w nim idee eremita rozwijał w swej dalszej twórczości: chodzi tu przede wszystkim o wskazanie życia anachoreckiego, jako najpewniejszej drogi prowadzącej ku zbawieniu. W mediewistyce polskiej twórczość Damianiego była wspominana na marginesie rozważań o pięciu braciach-męczennikach (Żywot św. Romualda).

 

Piotr Damiani urodził się w 1007 roku w Ravennie , był najmłodszym dzieckiem w licznej rodzinie; ojciec szybko umarł, Piotr został porzucony przez matkę i trafił pod opiekę brata, który traktował chłopca w sposób okrutny. Piotr miał jednak szczęście, opiekowały się nim siostry Sufficia i Rodelinda, a następnie przygarnął go starszy brat Damian (najprawdopodobniej od niego pochodzi imię Damiani). Brat był żonatym kapłanem w Ravennie, zajął się wykształcenie Piotra, który pobierał nauki w samej Ravennie, a następnie w szkole przyklasztornej w Faenzy i szkole katedralnej w Parmie. Zdobył wszechstrone wykształcenie, zgłębiał Pismo Święte, dzieła Ojców Kościoła, kanonistykę, a także autorów starożytnych; wśród jego mistrzów wskazać możemy niejakiego Iwona, który wywodził się najpewniej ze szkoły w Chartres. Po powrocie do Ravenny młodzieniec wystawiony był, jak informuje jego pierwszy biograf Jan z Lodi, na liczne pokusy, jakie przynosiło życie w tym ważnym mieście. Został profesorem trivium i quadrivium, nauczał retoryki, zyskał rozgłos i spore bogactwo.

 

Jednak zmęczenie życiem światowym spowodowało, że wciąż bardzo młody, 23-letni chłopak wstąpił w roku 1035 do eremu w Fonte Avellana. Na przełomie lat 1040/1041 został zaproszony przez opata Gwidona do opactwa w Pomposie, gdzie nauczał egzegezy biblijnej, w tym okresie zaczynają powstawać jego dzieła (o ewentualnych wcześniejszych nie wiemy nic), jak Żywot Romualda czy list Antilogus contra Iudaeos. W 1043 roku został przeorem Fonte Avellana i zaprowadził w klasztorze zwyczaje zapoczątkowane przez św. Romualda. Wiemy, że w 1047 r. uczestniczył w koronacji rzymskiej Henryka III, z cesarzem tym łączyły go zresztą dobre stosunki. W tym czasie często podróżuje do Rzymu, bierze udział w reformatorskich synodach zwoływanych przez Leona IX; uczestniczy w coraz bardziej znaczący i aktywny sposób w akcji reformy Kościoła, zapoczątkowanej przez Leona IX, kontynuowanej następnie przez Stefan IX i Mikołaj II. Osiągał kolejne szczeble kariery kościelnej: w 1057 r. – mimo swoich protestów i oporów – został mianowany przez Stefana IX kardynałem-biskupem Ostii; pełnił funkcje legata papieskiego do Mediolanu (1059 r.), Cluny (1063 r.) i Florencji (1066/1067 r.) . W 1067 roku zrezygnował z zaszczytów i urzędów, wrócił do klasztoru i odtąd służył dziełu reformy swym piórem; w jego dziełach przeważa w tym okresie problematyka monastyczna i eremitycka. Umarł w Faenzy roku 1072 w czasie powrotu z podróży do swego rodzinnego miasta, do któreego został wysłany przez papieża Aleksandra II; zmarł więc wkrótce przed tym, jak jeden z jego współpracowników w dziele odnowy moralnej Kościoła, Hildebrand, wstąpił na Piotrowy tron jako Grzegorz VII.