Lenin. Wynalazca totalitaryzmu - Stephan Courtois

'Lenin, wynalazca totalitaryzmu' to książka wybitnego historyka Stephana Courtois. Autora znanego w Polsce przede wszystkim jako redaktora i współautora dwóch monumentalnych dzieł „Czarnej księgi komunizmu” i „Czarnej księgi rewolucji francuskiej”. Biografia Lenina wydana z okazji 100 lecia rewolucji bolszewickiej jest wynikiem kilkudziesięciu lat studiów nad komunizmem i myślą jego przywódców. Tak jak Czarna księga komunizmu była reakcją na wybielanie, zwłaszcza na Zachodzie, zbrodniczego charakteru tego systemu, według kalki „zły faszyzm - dobry komunizm”, tak nowa biografia przywódcy bolszewików, jest w związku z jego wybielaniem i przeciwstawianiem swojemu następcy czyli „zły Stalin - dobry Lenin”.

Biografia napisana jest bardzo żywym językiem. Czuć w niej żarliwość badacza, ale też ludzkie emocje związane z własnymi doświadczeniami autora, który jako młody człowiek sam był uczestnikiem komunistycznego ruchu. Przede wszystkim książka ta stanowi znakomicie udokumentowane studium postaci oraz ideologii i systemu politycznego. Niewątpliwe walory i liczne zalety tej publikacji są oczywiste: własna praca badacza, ekskluzywne materiały, oryginalny punkt widzenia, znakomity język, i niezwykle jasna i precyzyjna narracja. O wartości tej pracy stanowi także kontekst szerszy. Nie przypadkowo ukazała się ona w rocznicę wybuchu rewolucji bolszewickiej. Jest ona próbą odpowiedzi na trwające, czy nawet odżywające fascynacje komunizmem i jego nowymi formami i wcieleniami. Wielu historyków, naukowców oraz spora część opinii publicznej jest dziś gotowa lekceważyć zagrożenia wynikające z nieprzepracowanego do końca doświadczenia komunizmu. Stephan Courtois na pewno do nich nie należy. Pokazuje jego zbrodniczość, antyludzki charakter, totalitarne zagrożenie dla naturalnych więzi społecznych, ale także rolę jednostki, zdeterminowanego przywódcy, i wąskiej grupy zdecydowanej iść na wojnę z otaczającym ich światem. Refleksja Courtois choć mocno osadzona w historii jest przydatna nie tylko dla zrozumienia przeszłych wydarzeń historycznych, ale także bardzo uczula i daje instrumenty dla monitorowania współczesności. Nowa biografia Lenina, nie jest czymś codziennym. W Polsce, być może ze względu na traktowanie pewnych spraw jako oczywiste, powstawanie nowych prac o Leninie nie należało do priorytetów badaczy. W tym miejscu należy przypomnieć i warto pamiętać, że to właśnie biografia pióra Antoniego Ossendowskiego, sprzed prawie już wieku, należała do dzieł zarówno prekursorskich jak i ostrzegawczych.

Stephane Courtois to niezwykle zasłużony badacz historii najnowszej. Jego monumentalna „Czarna księga komunizmu” spowodowała w latach dziewięćdziesiątych prawdziwe intelektualne trzęsienie ziemi. Było to wynikiem wieloletnich studiów i osobistej odwagi autora, który potrafił w swej pracy przeciwstawić się dominującym opiniom zarówno w świecie naukowym jak i politycznym oraz medialnym. Jego badania komparystyczne dotyczące komunizmu i nazizmu do dziś traktowane są przez niektóre środowiska jako niedopuszczalny skandal. Czarna księga komunizmu porażała przede wszystkim przez dane dotyczące skali zbrodni komunistycznych, które oszacowane zostały przez Courtois i współpracujących z nim naukowców na około sto milionów ofiar. Wyniki tych badań oparte zostały między innymi na kwerendach w archiwach dawnego Związku Sowieckiego, przez lata niedostępnych dla historyka. Biografia Lenina to kolejna odsłona pasji badawczej Stephana Courtois dotyczącej źródeł i charakteru systemu komunistycznego. Ta biografia polityczna, to też w dużej mierze komparystyka, tym razem między Leninem i Stalinem. Przy okazji zderzenie się z mitami i kolejnymi poglądami dominującymi czy lansowanymi. Przede wszystkim, że Lenin to twórca komunizmu idealistycznego, wręcz „romantycznego”, którego to dopiero Stalin sprowadził na manowce totalitaryzmu i zbrodni. Biografia ta, to 500 stron barwnej i wartkiej opowieści jak to się stało, że młody Władymir Ilicz Ulianow stał się Leninem, a z utopijnych idei rewolucyjnych narodziła się totalitarna doktryna z dyktaturą proletariatu, światową rewolucją, centralizmem demokratycznym, planowaniem gospodarczym, masowym terrorem, monopartią, bezpieką, Czerwoną armią i Gułagami.

Warto nadmienić, że książka uzyskała we Francji nagrodę Grand Prix w kategorii biografia polityczna. Jury konkursu napisało w swej decyzji, że chciało w ten sposób uhonorować biografię, „która jest najpierw owocem pracy całego życia, ale również dziełem, które przeciwstawia się idei ale i powszechnej praktyce wyrażającej się w wyłączaniu Lenina ze zbrodni Stalina.” A jest to idea tym bardziej nie popularna, bo Lenin wraca do świata wyobraźni młodych rewolucjonistów. Dlatego tak bardzo potrzebna jest książka, która poza innymi ważnymi sprawami przypomni młodym ludziom, że to Lenin jest odpowiedzialny za dyktaturę, za wojnę domową, za masowy terror, za pierwsze obozy koncentracyjne, fałszywe procesy sądowe, wyrzucanie z kraju intelektualistów oraz prześladowania ze strony Czeki i późniejszego KGB. Bo Lenin nie był, jak chce tego radykalna lewica, “politykiem niepokalanym i świętym” i ta książka bardzo dobrze to pokazuje. Warto wydać biografię polityczną Leninar również dlatego, że komunizm nie umarł. Jak groźny wirus uporczywie trwa zmutowany – czy to w formie północnokoreańskiego reżimu kolejnych „kochanych wodzów”, czy to w formie mandaryńskiego komunizmu w Chinach, czy za pośrednictwem naśladowców Antonio Gramsciego (włoskiego marksisty), którzy mechanizm „walki klas” przenieśli w sferę jak najszerzej pojętej kultury. Tak zamyka się te straszliwe koło. Wszystko zaczęło się od „przebrzydłego rodu profesorów”, czytaj: intelektualistów szukających „naukowego socjalizmu”, i do nich powraca ta książka jak wielki znak ostrzegawczy pokazuje wszystkim biegnącym ku przepaści, że błędna idea ma straszliwe konsekwencje.

 

Stéphane Courtois (ur. 1947 r.) – francuski historyk, dyrektor badań naukowych Centre national de la recherche scientifique i uniwersytetu Paris X Nanterre, profesor Katolickiego Instytutu Studiów Wyższych w La Roche-sur-Yon (Wandea). Specjalizuje się w historii światowego ruchu komunistycznego. Przez kilkadziesiąt lat swojej działalności naukowej napisał ponad 30 książek i kilkaset artykułów. Największy rozgłos przyniosła mu Czarna księga komunizmu (1997), której był redaktorem i współautorem. Przetłumaczona została na 28 języków i wydana w łącznym nakładzie ponad milion egzemplarzy. Pokazała ona przede wszystkim ogrom zbrodni komunizmu i jego totalitarny charakter. Czytelników i poruszyła najpierw liczba 100 milionów ofiar komunizmu przywołana przez badacza, a następnie porównanie z faszyszmem i nazizmem, jeśli chodzi o naturę systemu. Dopowiedział też konsekwentnie, że ofiar komunizmu było zdecydowanie więcej niż ofiar nazizmu i że, ruchy faszystowskie wzorowały się na politycznych dokonaniach komunizmu. Wzbudziło to spore kontrowersje przede wszystkim wśród życzliwie usposobionych wobec komunizmu historyków francuskich, którym jednak trudno było kwestionować ustalenia, które były wynikiem kilku lat pracy Courtois w otwartych dopiero co archiwach moskiewskich. To była ta "atomowa" przewaga nad historykami, którzy wciąż opierali się pamiętnikach i świadectwach działaczy komunistycznych. Książka "Lenin, wynalazca totalitaryzmu" jest spektakularnym zwieńczeniem dotychczasowych badań i publikacji. Wydana w 100 rocznicę rewolucji bolszewickiej biografia jej bolszewickiego przywódcy otrzymała m.in. prestiżowe nagrodę Grand Prix za Biografię Polityczną i na grodę Le Figaro History. Stephane Courtoi jest Kawalerem Legii Honorowej.

 

Poniższa książka jest przede wszystkim biografią polityczną inspirowaną w skromnym zakresie metodą Aleksandra Sołżenicyna, który we wspaniałym dziele „Czerwone koło” starał się uwolnić z „węzłów” ustrukturyzowanej narracji historycznej momenty, w których historia zmienia się i obiera nieodwracalny kierunek. Chcąc odkryć „węzły”, które doprowadziły Lenina do wynalezienia totalitaryzmu, przede wszystkim uważnie czytałem jego „Dzieła”. Musiałem wydobyć z tej straszliwej ideologicznej magmy idee polityczne, które umożliwiły mu przejęcie władzy i ustanowienia takiego rodzaju partii i reżimu, który rozprzestrzenił się na cały świat.

(...)

Jak rozumieć to ogromne oszustwo XX wieku, jakim był komunizm? Jak wytłumaczyć to, że miliony mężczyzn i kobiet przez dziesięciolecia wierzyły – i wierzą nawet dziś – że ta idea zapewniłaby szczęście robotnikom, chociaż musieli pokłonić się pierwszemu totalitarnemu reżimowi wymyślonemu przez towarzysza Lenina? Reżimowi, który nie tylko doprowadził do katastrof gospodarczych, społecznych i kulturowych, i ogromnych ludzkich tragedii, ale który posłużył za wzór wszystkim dyktaturom XX wieku, przede wszystkim, komunistycznym, ale także w dużej mierze faszystowskim i nazistowskim.

Stéphane Courtois